26. Dni Bachowskie
26.03.22 sobota
Koncerty J.S. Bacha
Johann Sebastian Bach (1685–1750)
Koncert na dwa klawesyny c-moll BWV 1060
Allegro – Adagio – Allegro
Klaudia Rogała, Ekaterina Matokh klawesyn
Aleksandra Owczarek, Anna Hara-Pióro skrzypce
Joshua Clarke altówka
Adrianna Kafel wiolonczela
przygotowanie: prof. Elżbieta Stefańska
Koncert d-moll BWV 1043
Natalia Kierakowicz, Olena Kholodkova skrzypce
Vivace – Largo, ma non tanto – Allegro
Anna Hara-Pióro, Dymitr Olszewski skrzypce
Joshua Clarke altówka
Adrianna Kafel wiolonczela
Rafał Gorczyński kontrabas
Klaudia Łoboda klawesyn
przygotowanie: dr hab. Agnieszka Świątkowska, dr hab. Teresa Piech
Koncert na dwa klawesyny C-dur BWV 1061
Allegro – Adagio o vero Largo – Fuga
Ekaterina Matokh, Klaudia Rogała klawesyn
Aleksandra Owczarek, Anna Hara-Pióro skrzypce
Joshua Clarke altówka
Adrianna Kafel wiolonczela
przygotowanie: prof. Elżbieta Stefańska
Koncert E-dur BWV 1042
Olena Kholodkova skrzypce
Anna Hara-Pióro, Natalia Kierakowicz skrzypce
Joshua Clarke altówka
Adrianna Kafel wiolonczela
Rafał Gorczyński kontrabas
Adam Jastrzębski klawesyn
przygotowanie: dr hab. Teresa Piech
Koncert na dwa klawesyny c-moll BWV 1062
[…] – Andante – Allegro assai
Zofia Satała, Klaudia Rogała klawesyn
Aleksandra Owczarek, Anna Hara-Pióro skrzypce
Joshua Clarke altówka
Adrianna Kafel wiolonczela
przygotowanie: dr Andrzej Zawisza, prof. Elżbieta Stefańska
Różnorodność w jedności?
Dziś wysłuchają Państwo m.in. koncertu Johanna Sebastiana Bacha, któremu towarzyszyć będzie jego transkrypcja pochodząca z późniejszego lipskiego okresu twórczości kompozytora. Pierwsze pytanie, które mogłoby się nasunąć brzmi: Po co to wszystko? Przepisywanie i opracowywanie dzieł innych kompozytorów było powszechną praktyką XVI wieku, natomiast pierwsze źródła pochodzą z wieku XIV (Codex Robertsbridge, ok. 1360), były to tzw. intawolacje (intabulacje – In Tabulatura) polegające na transkrypcji utworów wokalnych, motetów/madrygałów na instrument klawiszowy bądź szarpany.
O ile kompresja liczby wykonawców do jednego, dysponującego instrumentem klawiszowym, była dyktowana ekonomią, tudzież wygodą samodzielnego wykonania utworu, o tyle w transkrypcjach dzieł instrumentalnych możemy znaleźć jeszcze inne podłoże. Bach, jako samouk był zmuszony poznawać tajniki kompozycji, przepisując utwory innych mistrzów. W ten sposób powstały koncerty organowe, będące przeniesieniem skrzypcowych concerti Antonia Vivaldiego na klawiaturę (-y) króla instrumentów. Koncerty skrzypcowe pochodzą z późniejszego okresu pobytu Johanna Sebastiana w Köthen, gdzie mając dostęp do wyśmienitej orkiestry, mógł eksperymentować z kolorystyką i brzmieniem.
Koncert na dwoje skrzypiec d-moll BWV 1043 ukazuje spektrum możliwości Bachowskiego geniuszu. Prawdopodobnie pierwotnie miał być sonatą triową, do której zostały dopisane partie orkiestry. Pierwsza część to swoista układanka, motywy skrzypiec solo przeplatają się według ustalonej zasady, a dopełniające ją głosy tworzą niebanalną całość. Część druga – siciliana, urzeka liryzmem i quasi-wokalnie prowadzoną linią skrzypiec. Następnie allegro assai swoim rozmachem doskonale wieńczy całą formę.
Pierwsza część Koncertu E-dur BWV 1042, ze swoim banalnym w swojej prostocie ritornelem wyraźnie nawiązuje do stylu Vivaldiego. Jednak w budowie formalnej przypomina arię da capo, gdzie po części wolnej znów powraca entuzjastyczny temat. Część druga, oparta na basowym ostinato, pozwala skrzypcom kreować melancholijną melodię, z pulsacyjnym akompaniamentem orkiestry. Po niej następuje energiczny taniec – passepied – apoteoza radości.
Koncerty klawesynowe dostarczają zupełnie odmiennych przeżyć audialnych. Klawesyn, jako instrument o innych możliwościach i barwie nadaje częściom szybkim perlistości i blasku, w wolnej części linie melodyczne dwóch koncertujących instrumentów zlewają się w jedno, w rytm spokojnego, włoskiego tańca, lub nostalgicznej chaconny. Transkrypcje klawesynowe powstały na potrzeby koncertów w kawiarni Gottfrieda Silbermanna. W owym czasie dyrektorem Collegium Musicum w Lipsku był Georg Philipp Telemann, który zadbał o bardzo wysoki poziom artystyczny muzyki towarzyszącej degustacji kawy (od 1730 objął tą posadę J.S. Bach). Dzięki popołudniowym spotkaniom przy muzyce, klawesynowi jako instrumentowi stanowiącemu dotychczas podstawę harmoniczną w orkiestrze po raz pierwszy przypadła rola solisty.
Koncerty Bacha, jak i pozostałe jego dzieła są niepowtarzalne, bez względu, na jaki instrument zostały przeznaczone. Geniusz przejawia się w uniwersalizmie, a sekret tkwi w kunszcie prowadzenia głosów. Linie melodyczne przeplatające się ze sobą tworzą misterną tkankę, która przemyślana została na podobieństwo boskiego stworzenia jako concordia dissors – jedność w wielości.
Natalia Kierakowicz